Czy nieświadome uczestnictwo w transakcjach związanych w wyłudzeniem podatku  VAT pozbawia przedsiębiorcę prawa do odliczenia VAT naliczonego? Jakie konsekwencje podatkowe i karno-skarbowe mogą spotkać przedsiębiorcę, który uczestniczył w łańcuchu fikcyjnych dostaw? Czy są sposoby, aby zabezpieczyć się przed utratą prawa do odliczenia VAT i uniknięcia ekonomicznych skutków przestępstw karuzelowych?

W związku z szeroko komentowanymi, zarówno na forum Unii Europejskiej jak i w Polsce, zjawiskami „wyłudzeń podatku VAT” oraz deklaracjami organów skarbowych, że taki proceder będzie bezwzględnie ścigany, przedsiębiorcy powinni w sposób szczególny zwrócić uwagę, jakie mogą podjąć działania, aby uchronić się przed przykrymi konsekwencjami prawnymi. Dotyczą one nie tylko sfery podatkowej (brak prawa do odliczenia podatku VAT lub do stosowania 0% stawki podatku VAT przy dostawie wewnątrzwspólnotowej, konieczność korekt deklaracji podatkowych, zapłata odsetek od bezprawnie pomniejszonego podatku VAT należnego), ale także karno-skarbowych.

Co grozi przedsiębiorcy?

Prawomocne skazanie za przestępstwo skarbowe to nie tylko najczęściej konieczność uiszczenia grzywny zasądzonej przez Sąd, ale również w wielu przypadkach zakaz brania udziału w przetargach organizowanych w ramach zamówień publicznych czy brak prawa wykonywania niektórych zawodów lub uzyskania określonych uprawnień (gdy jednym z warunków jest wymóg „niekaralności”). Orzeczenie uznające sprawcę za winnego przestępstwa, w tym przestępstwa skarbowego, pociąga za sobą wpisanie jego danych do Krajowego Rejestru Karnego. Informacje o prawomocnym wyroku skazującym widnieją w rejestrze do momentu zatarcia skazania. W tym czasie  sprawca przestępstwa nie może legitymować się przymiotem „osoby niekaranej”.

Konsekwencją przyjęcia powyższego stanowiska jest poniesienie przez przedsiębiorcę ekonomicznych i karno-skarbowych skutków popełnienia przestępstwa przez fikcyjnego sprzedawcę.  W takich przypadkach krajowe organy podatkowe i Sądy odmawiają prawa do odliczenia podatku VAT, jeżeli zostanie udowodnione na podstawie obiektywnych przesłanek, że skorzystanie z tego prawa wiązałoby się z przestępstwem lub nadużyciem.  Jest tak, gdy przestępstwo karno-skarbowe jest popełnione przez samego podatnika lub, gdy przedsiębiorca wiedział lub powinien był wiedzieć, że poprzez nabycie towaru czy usługi bierze udział w oszustwie podatkowym.

W praktyce przedsiębiorcy często powołują się na fakt, że nie wiedzieli o uczestnictwie w przestępczym procederze. Ich deklaracje mogą okazać się skuteczne, jeżeli wykażą w sporze z fiskusem, iż w związku z dokonywanymi transakcjami zachowali „należytą staranność” i działali w „dobrej wierze”.

Dobra wiara

Prawo do odliczenia podatku VAT zależy bowiem między innymi od „dobrej wiary podatnika” oraz zachowania przez niego „należytej staranności” w transakcjach z dostawcami towarów i usług. Niezależnie od ogólnych przesłanek warunkujących prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego (określonych w przepisach prawa), niezbędne jest dodatkowo zachowanie powyższych zasad.

Organy podatkowe mogą zakwestionować prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego, wynikającego z faktury dokumentującej zakup towarów lub usług, gdy przedsiębiorca "wiedział lub powinien był wiedzieć", że nabywa towary lub usługi od fikcyjnego sprzedawcy.
W doktrynie oraz orzecznictwie sądowo-administracyjnym i orzecznictwie ETS wypracowane zostały kryteria pozwalające ocenić, czy przedsiębiorca zachował należytą staranność oraz czy działał w dobrej wierze.

Uniknąć zagrożenia

Jakkolwiek każdy przypadek musi  być oceniany indywidualnie, a wskazanych kryteriów nie można stosować w oderwaniu od realiów rynkowych – niemniej jednak, warto przykładowo wskazać działania, które przezorny przedsiębiorca powinien podjąć:

1. Uważnie dobierać i weryfikować kontrahentów, od których następuje zakup towarów i usług (sprawdzać czy nie są to podmioty fikcyjne)
2. Dokonywać zakupu w firmach o ugruntowanej pozycji rynkowej i niebudzącej wątpliwości renomie,
3. Zawierać transakcje w biurze z osobami umocowanymi do działania w imieniu kontrahenta w godzinach pracy biura,  unikać zakupu towarów i usług w przypadku, gdy okoliczności,w jakich odbywa się sprzedaż są nietypowe i budzą wątpliwości (np. w miejscach publicznych, takich jak parkingi),
4. Zawierać transakcje bezgotówkowe,
5. W przypadku płatności w formie gotówkowej – upewnić się, że osoba przyjmująca należność jest wskazana z imienia i nazwiska na dowodzie KP oraz jest upoważniona przez sprzedawcę do odbioru gotówki,
6. Żądać dokumentów lub samodzielnie sprawdzać w dostępnych elektronicznych rejestrach dane kontrahentów (informacje z KRS, z Centralnej Ewidencji i Identyfikacji Działalności Gospodarczej, z wyszukiwarki REGON), na podstawie których możliwe jest zweryfikowanie, czy podmiot, z którym dokonywane są transakcje, został w nich zarejestrowany,
7. Sprawdzać, czy sprzedawcy towarów i usług są zarejestrowanymi czynnymi podatnikami podatku VAT w portalu dostępnym na stronie Ministerstwa Finansów.

Przezorność ubezpiecza

Niezależnie od opisanych powyżej przypadków przy każdorazowej transakcji sprzedaży niezbędna jest zindywidualizowana ocena i rozważenie w stosunku  do każdego z kontrahentów takich elementów, jak:  czas trwania współpracy i przebieg jej realizacji, okoliczności towarzyszące dostawom, utrwalona praktyka płatności itp. Ważne jest ustalenie, że nabywca towaru lub usługi przedsięwziął wszelkie racjonalne środki, jakie pozostawały w jego gestii, by ustalić źródło pochodzenia towarów lub usług.

Dobrą praktyką każdego przedsiębiorcy powinno być opracowanie wewnętrznych procedur w firmie, wdrożenie ich oraz przeszkolenie kadry i zespołu księgowego w ich stosowaniu, aby zminimalizować ryzyko błędu w transakcjach z kontrahentami. „Instrukcje podatkowe” czy „procedury podatkowe” jako element zarządzania i planowania podatkowego mogą okazać się przydatnym narzędziem każdej kadry zarządzającej przedsiębiorstwem.

Najbezpieczniejszą formą jest ich opracowanie z udziałem doradcy podatkowego, poprzedzone analizą funkcjonowania przedsiębiorstwa i niezbędnych mechanizmów zabezpieczających. Takie działania nie tylko umożliwią aktualną ocenę dokonywanych transakcji, ale również będą miały skutek „na przyszłość” i pozwolą utrwalić skuteczną technikę weryfikacji kontrahentów.

Powyższe czynności pozwolą określić ramy prawno-podatkowe i organizacyjne, które będą zabezpieczać fiskalne interesy przedsiębiorcy z jednoczesną realizacją założonych celów biznesowych.

Realną korzyścią powyższych działań będzie zminimalizowanie lub nawet wyeliminowanie ryzyka udziału w transakcjach fikcyjnych i zakwestionowania przez organy skarbowe fundamentalnego prawa podatnika do odliczenia podatku VAT.

Mirela Chomont
radca prawny
doradca podatkowy

Kontakt w sprawie kwestii związanych z odliczeniami podatku VAT:
Sebastian Goschorski
+48 536 920 208
kontakt_biznes@poczta.debet.pl
Firma Audytorsko-Księgowa z Grupy Poncyljusz i Radź
 

Grupa Doradczo-Księgowa Poncyljusz i Radź
www.poncyljusziradz.pl
ul. Lutniana 39
50-340 Szczecin
tel. +48 91 423 20 41
kontakt_biznes@poczta.debet.pl

artykuł promocyjny